“Ukrayna ve Rusya, dünya çapındaki buğdayın yüzde 28’ini, arpanın yüzde 29’unu, mısırın yüzde 15’ini ve ayçiçek yağı ihtiyacının yüzde 75’ini karşılıyor. Savaş nedeniyle ekinlerin biçilememesi halinde yüz milyonlarca insan açlık yaşayacak ve fakirleşerek yok olacak.”
***
Okuduğunuz bu metin The Economist Dergisi’nin 2022 Mayıs ayının ilk paragrafı. Bunun üstüne ABD Dışişleri Bakanı Tony Blinken, “Bu savaş 40 milyon insanın küresel gıda güvenliğine yönelik krizini tetikliyor” şeklinde bir açıklama yaptı. Çin’in ise uzun süredir gıda stokladığını -özellikle buğday ve pirincin yüzde 53’nü- gündeme getirdi. Küresel değişim yalnızca ekonomik olarak gerçekleşmiyor ve bu gelişimlerde ona eşlik ediyor.
***
Ukrayna’daki savaşın aslında Çin-ABD savaşı olduğunu ise yıllar sonra anlayacak insanlar. “Bir Yol Bir Kuşak” projesinden bahsetmiştim takip edenler bilirler. Kripto paraları içerisine alan küresel dengenin kimin tarafında ağır basacağı merakla bekleniyor. 2009 yılında Finansçı ve Hukukçu Janıs Richards başkanlığında Los Alamos’ta bir simülasyon yapıldı. Bu çalışma ise “ABD bir saldırıya uğraması mı daha çok zarar görmesine neden olur yoksa küresel alışverişte kullanılan doları mı kaybederse daha çok zarara uğramasına neden olur?” sorusuna yanıt arıyordu. Ve sonuç doların küresel kullanım aracı olmaktan çıkmasıydı.
***
Şimdi tüm bunları söylemiş olmam biraz kafanızı karıştırmış olabilir ancak sabredin lütfen. En son Hindistan Hükümeti bir açıklama yaptı ve buğday ve türevlerinin ihracatını yasakladı. Dünya’daki arz oranının artmasına rağmen nasıl olurda ihracatı yasaklar sorusu geliyor akıllara değil mi? The Economist Dergisi gerçekleşmesi beklenen hangi olaya değindiyse dünya bu sorunlarla karşı karşıya kaldı. Kimi hükümetler buna engel olabilmek adına girişimlerde bulundu kimisi ise duyarsız kaldı.
***
Küresel ekonominin yansımaları 2019 yılı sonrası Covid-19 ile birlikte daha da gün yüzüne çıktı. Çünkü hane halkı hem enflasyona ezdirildi hem de alım gücü düşürüldü. Bundan kimi ülke aldığı önlem dolaysıyla kısmen hazırlıklı yakalandı kimi ülke ise tamamen hazırlıksız… Yakında ise alım gücünün azalması bir yana var olana ulaşamama, var olmayanı yetiştirememe, gıda krizleri ve su savaşları ile karşı karşıya kalabilir.
***
Tahıl grubunda meydana gelen fiyat artışları ile hane halkı artık baş edemez hale geldi. Dünyada olan taşımacılık ise tamamen enerji ve petrole bağımlı olduğu içinde Rusya ve Ukrayna sınırlarından çıkan petrol ve doğal gaza ulaşılamaması lojistik alanının da fiyat artışına neden oldu. Lojistik ile gıda ise birbirinden asla kopamayacak bağ ile bağlıdır. Ülkelerde bulunan demiryolu ulaşımlarının taşımacılıkta kullanılmaması nedeniyle her zam haneye yansır. Bu alım gücünü ve küresel arzı etkiler.
***
Evet yukarıda doğalgaza değinmiştik nedeni ise gübrenin ham maddesi olan amonyakı barındırıyor olması her zincir öylesine bağlı ki doğalgaz fiyatlarının artması gübre fiyatlarının artmasına, talebin yükselmesi karşılığında arzın bu taleplere yetişememesi de fiyatların artmasına neden oluyor. Evet bütün bu nitelikler ele alında ise tüm dünya da ürünün değil “riskin fiyatlandığını” görüyoruz.
***
Halkın bu sıkıntıları yaşamaması adına mutlaka önlemler alınmalı. Son günlerde sosyal medya da dikkat çeken bir olaya denk geldim. Enteresandır tam da bu ay çıkan dergi sayısından sonra olması ise biraz manidar biraz da heyecan verici oldu. Kayseri-Kültepe’de kazı çalışmaları sırasında bulunan 7000 yıllık buğday tohumları ile ilgili çalışmalar yapıldığını açıkladılar.
***
Ata tohumu olarak nitelendirilen ve Siyez Buğdayı adı verilen bu buğdaydaki başaktan bir başka başak çıkmasıyla ekenleri de şaşkına çevirmiş durumda. Zirai ilaç kullanılmayabilen buğdayın bir diğer özelliği ise yabancı otları boğabiliyor olması. Tabi ki en dikkat çeken özelliği ise 1’e 8 bin verebiliyor olması. İlginç olan ise tam da buğday krizinin gündeme geldiği bu korkunç dönemde verim alınmış olması. Üzerine gidilebilirse hem ülke ekonomisine hem de küresel gıda krizine engel olabilecek kadar önemli bir durum. Çünkü gıda insanlık adına son derece önemli bir sorun bunu ise şu sözler kanıtlar nitelikte.
SON SÖZ
1970’li yılların ortasında ABD’nin efsane Dışişleri Bakanı Henry Kissinger: “Para ile hükümetleri, petrol ile devletleri, gıda ile insanlığı kontrol edersiniz.”
