Afazi, genellikle bir inme ya da kafa travması nedeniyle aniden ortaya çıkan, beynin dilden sorumlu alanlarının hasar görmesine bağlı olarak ortaya çıkan dil bozukluğudur. Çoğunlukla inmeye bağlı, beynin dil alanlarından bir ya da daha fazlasının hasarından kaynaklanmaktadır.

***

İnme sırasında beynin bir bölgesi kansız kalmakta, beyin hücreleri oksijen ve önemli besinleri taşıyan normal kan desteğini alamadığı için ölmektedirler. Beyin hasarının diğer nedenleri arasında kafaya alınan şiddetli darbeler, beyin tümörleri, beyin enfeksiyonları sıralanabilir.  Afaziye dizarti ya da konuşma apraksisi gibi nörolojik konuşma bozukluklar da eşlik edebilmektedir.

Afazi hem kadın hem de erkeklerde eşit oranda, çoğunlukla orta ve ileri yaşlarda daha sık görülmektedir. ABD’de Ulusal Afazi Derneği’ne göre her yıl inme nedeniyle yaklaşık 80.000 kişi afaziye maruz kalmaktadır. Amerika’da yaklaşık bir milyon afazili birey bulunmaktadır.

***

Afazi akıcı ve tutuk olmak üzere iki türü bulunmaktadır. Akıcı afazi, beynin temporal lobunun hasarı sonuncunda oluşmaktadır. Sağ lob hasarı sonucunda ortaya çıkmasına rağmen, çoğu kişide hasar sol temporal lobda gerçekleşir. Akıcı afazisi olan kişiler anlamı olmayan, gereksiz cümlelerle hatta üretilen yeni sözcüklerin kullanıldığı uzun cümlelerle konuşabilirler.

Örneğin kişiye gün içinde neler yaptığı sorulduğunda, “ikinci… bir günü… bir gün birisine bir şeyler yapabiliriz… bir gün evvel şöyle yaparız deriz… bir taneden fazla…” gibi anlatımlarda bulunabilir. Kısaca özetlemek gerekirse dinleyen kişinin, afazisi olan kişinin konuşmasını takip etmekte ve anlamakta güçlük çekebilir. Kendileri de diğerlerinin konuşmalarını anlamakta güçlük yaşayabilirler ve anlamakta zorlanabilirler.

***

Tutuk afazi türlerinden biri olan broca afazili kişilerin beyin hasarı frontal lobdadır. Bu kişiler genellikle kısa ifadelerle konuşurlar ve konuşabilmeleri oldukça çaba gerektirir. Örneğin “n-masadaki bardağı bana veriri misin?” yerine “su…masa” diyebilir. Başkalarının konuşmalarını anlarlar. Bu sebeple bu kişiler yaşadıkları güçlüklerin farkında oldukları için, kolaylıkla hayal kırıklığına, karamsarlığa ve duygusallığa kapılabilirler.

Tutuk afazi türlerinden bir diğeri, beynin dil alanlarının yoğun etkilenmesi sonucu ortaya çıkan global afazidir. Global afazisi olan birey, ciddi iletişim yetersizlikleri yaşamaktadır. Konuşma becerileri ve konuşulan dili anlamaları oldukça sınırlı olabilmektedir.

***

Beyindeki farklı dil alanlarının hasar görmesi sonucu ortaya çıkan başka afazi türleri de bulunmaktadır. İletim tipi afazisi denilen türde kişiler konuşabilmelerine, sözcüklerin ya da cümlelerin anlamlarını anlamalarına rağmen sözcükleri ve cümleleri tekrar etmekte güçlük yaşarlar.

Anomik tip afazide ise kişiler nesnenin ne olduğunu ve ne işe yaradığını bilmelerine rağmen nesneleri adlandırmakta güçlük yaşarlar.