07.01.2025 - 09:00
YAYINLANMA25.04.2025 - 20:53
GÜNCELLEMETürkçemiz, anlamı olumsuz bir durum içerse de söylenişi kulağa hoş gelen birçok sözcüğe sahip. “Muhannet” sözcüğü bunlardan biri… Türk Dil Kurumu sözlüğünde, “muhannet” sözcüğünün anlamı “alçak, namert olan (kimse)” olarak veriliyor. “Namert” anlamının yanında halkımız sözcüğün anlamını biraz daha genişletip yumuşatarak kullanıyor. “Kadir bilmeyen, vefasız, yaptığı iyiliği başa kakan” gibi… Sözcüklerin, deyimlerin anlam genişlemesiyle, daralmasıyla hatta anlam değişmesiyle geniş kesimlerde kullanımı, dilin canlılık özelliğinden. Yaşayan Türkçe ifadesi de bu olguyu güzel tanımlamaktadır.
Halk türkülerimize gidelim şimdi. İlki Erzurum yöresine ait:
“Kırmızı gül demet demet
Sevda değil bir alamet
Gitti gelmez o muhannet
Şol revanda balam kaldı”
Kırmızı gül aşkın simgesi. Hicran yarasının verdiği acı dile
getiriliyor türküde. “Muhannet” sözcüğü burada “vefasız” anlamında. “Revan”
özel isim olarak “Erivan” şehri, cins isim olarak “yürüyen, giden” anlamında.
Her iki anlamıyla da açıklanabilir. Böylesi kullanımlara tevriye diyoruz.
2001 yılında kaybettiğimiz Kahramanmaraşlı Halk Şairimiz
Âşık Hüdaî’nin türkü olarak bestelenmiş “Makbuldür” şiirinin ikinci dörtlüğünde
“muhannet” ve “namert” sözcükleri aynı dörtlükte kullanılıyor. Sözcüklerin
anlamları dikkatle incelendiğinde şairin “muhannet” sözcüğünü “namert”le
eşanlamlı kullanmadığını görürüz. İlk mısrada kullanılan “muhannet” sözcüğü,
ikinci mısrada “yaptığı iyiliği başa kakan” anlamında:
“Lokma yeme muhannetin elinden
Kurtulaman sonra acı dilinden
Namertlerin kaymağından
balından
Merdin kuru yavan aşı
makbuldür.”
Birçok halk müziği sanatçısından dinlediğimiz Erzincan
yöresine ait “Kadir Mevlâ’m Senden Bir Dileğim Var” anonim türküsünde ise “muhannet”
bir yakarışla, duayla dile getirilir. Sözcüğün hiç anlamı bilinmese de bu
türküde başkaca açıklamaya gerek kalmadan sözcüğün anlamı apaçık gözler
önündedir. Yardımcı olmak bakımından dörtlüklerdeki bazı anlamlar üzerinde kısa
açıklamalarda bulunmakta da fayda görüyorum:
“Kadir Mevlâ’m senden bir dileğim var
Beni muhannete muhtaç
eyleme
Yedi deryalara gark eyle beni
Yine muhannete muhtaç eyleme”
Dörtlükteki “Yedi deryalara gark eyle beni”, mısraında,
“istersen beni engin denizlerde boğ,
türlü acılar ver; bunların hiçbiri muhannetin hissettirdiği
acıdan, onur kırıcılığından daha acı değildir” denerek mübalağa sanatıyla
anlama derinlik kazandırılmıştır. “Yed” sözcüğü Arapçada “el”, mecazen de “güç,
kudret” anlamındadır. Bu anlamıyla –ki kanaatimce tamlama “yed-i deryalar”
şeklindedir- mısra, “istersen engin suların eline gark eyle beni” der. Son
mısrayla birlikte insanın aklına Ömer Seyfettin’in “Diyet” hikâyesi geliyor.
“Muhannetin suyu dolayı akar
Aktığı yerleri sel olur yıkar
İyilik etmeden başına kakar
İşte böylesine muhtaç eyleme”
İlk mısradaki “dolayı akmak” sözü, ima etmek, dokundurmak
anlamındadır.
“Muhannetin sözü zehirden oktur
Lütfuna kerem et insafı
yoktur
Sağ gözün sol göze faydası
yoktur
Sol gözü sağ göze muhtaç
eyleme”
Bu son
dörtlüğün ilk mısraı güzel bir benzetmedir. Muhannetin sözü, temreninde zehir
bulunan ve vücudun herhangi bir yerine saplandığında insanı yavaş yavaş öldüren
ok’a benzetilmiştir. İkinci mısrada “lütuf, kerem, insaf” sözcüklerinin bir
arada kullanılması ilginçtir ve güzel bir tezat sanatıdır. Türkünün bazı
değişkelerinde bu mısra “Lütfuna keramet insafı yoktur” şeklindedir –ki bu
şekli mısraya daha belirgin, daha kıvamlı bir anlam kazandırır- ve “muhannetin
sözünün insaftan yoksun oluşu onun lütfunda yani iyiliğinde, ihsanında bir
keramet olmasındandır.” tezat sanatıyla, deyişi edebî bir anlama yüceltir.
Türkü
formundaki şiirin başka değişkeleri de olmakla birlikte en yaygın söyleyiş
şekli yukarıya aldığımız şeklidir ve “muhannet”in özelliklerini, dolayısıyla
anlamını edebî bir üslûpla ortaya koyar. Bu özelliğiyle türkü, benzetmelerle,
dokundurmalarla, mübalağa ve tezatlarla bir sanat ürünüdür.
Halk
edebiyatımızdan, halkımızdan öğreneceğimiz ne güzel şeyler var değil mi?
Böylesi engin bir kültürün bir ferdi olmakla kendimi şanslı sayıyorum.
Merhaba
dediğimiz yeni yılın bu ilk günlerinde ülkemiz, insanlık barış, huzur bulsun;
engin kültürümüz, zengin Türkçemiz karanlıklara aydınlık olsun.
08.05.2025 - 00:11
29.04.2025 - 00:06
17.04.2025 - 09:00
07.04.2025 - 09:00
27.03.2025 - 09:00
17.03.2025 - 09:00
07.03.2025 - 09:00
28.02.2025 - 09:00
18.02.2025 - 09:00
08.02.2025 - 09:00
27.01.2025 - 09:00
18.01.2025 - 09:00
27.12.2024 - 09:00
17.12.2024 - 09:00
07.12.2024 - 09:00
27.11.2024 - 09:00
17.11.2024 - 09:00
07.11.2024 - 09:00
27.10.2024 - 09:00
17.10.2024 - 09:00
07.10.2024 - 09:00
29.09.2024 - 09:00
17.09.2024 - 09:00
07.09.2024 - 09:00
27.08.2024 - 09:00
17.08.2024 - 09:00
07.08.2024 - 09:00
27.07.2024 - 09:00
17.07.2024 - 09:00
07.07.2024 - 09:00
27.06.2024 - 09:00
17.06.2024 - 09:00
07.06.2024 - 09:00
27.05.2024 - 09:00
17.05.2024 - 09:00
07.05.2024 - 09:00
27.04.2024 - 09:00
20.04.2024 - 09:00
07.04.2024 - 09:00
27.03.2024 - 09:00
17.03.2024 - 09:00
07.03.2024 - 09:00
27.02.2024 - 09:00
17.02.2024 - 09:00
07.02.2024 - 09:00
27.01.2024 - 09:00
17.01.2024 - 09:00
07.01.2024 - 09:00
27.12.2023 - 09:00
16.12.2023 - 09:00
06.12.2023 - 09:00
27.11.2023 - 09:00
16.11.2023 - 09:00
10.11.2023 - 09:00
27.10.2023 - 09:00
17.10.2023 - 09:00
07.10.2023 - 09:00
27.09.2023 - 09:00
17.09.2023 - 09:00
07.09.2023 - 09:00
27.08.2023 - 09:00
16.08.2023 - 09:00
07.08.2023 - 09:00
26.07.2023 - 09:00
17.07.2023 - 09:00
07.07.2023 - 09:00
27.06.2023 - 09:00
17.06.2023 - 09:00
08.06.2023 - 09:00
BİR CEVAP YAZ
E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir