Zorunlu sigortalı olma niteliğini yitirmiş bireylerin, sosyal güvenlik haklarını devam ettirebilmelerine olanak sağlayan uygulamaya isteğe bağlı sigortalılık denir. Anılan uygulama sayesinde, bu tür sigortaya devam eden bireyler, uzun vadede belli koşulları yerine getirmeleri durumunda, hayatları boyunca kendileri; ölümleri halinde ise, varsa hak sahipleri, zorunlu sosyal sigortanın uzun dönemli sigorta kollarının sağladığı tüm sigorta yardımlarından isteğe bağlı sigortalılık yoluyla yararlanma hakkını kazanmaktadırlar. Bu çalışmada sosyal sigortaların temel ilkesi niteliğindeki zorunluluk prensibinin istisnası olan isteğe bağlı sigortalılık konusu sosyal güvenlik kuruluşları bakımından ayrı ayrı ele alınarak incelenmiştir.

***

Sosyal güvenlik bireyi tüm yaşamı boyunca yakından ilgilendiren bir olgudur. İnsan yaşamında büyük bir öneme sahip olan sosyal güvenlik, kuşkusuz toplum açısından da önem taşımaktadır. Sosyal sigortalar yönteminin temel ilkesi olan zorunluluk ilkesine göre, sigorta ilişkisi kendiliğinden, herhangi bir sözleşmeye dayanmadan kanun gereği kurulur. Buradaki amaç, sosyal sigortaların getirmiş olduğu hak ve yükümlülüklerin hukuki bir zorunluluk olarak kişilerin istek ve serbest iradelerine bakılmaksızın uygulanmasını sağlamaktır. Zorunlu sigortalılık niteliğini yitirmiş bireylere belirli koşullarla, malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları bakımından sosyal güvenlik haklarını devam ettirebilmelerine olanak sağlayan uygulamaya da isteğe bağlı sigortalılık denilmektedir.

***

Yararlanma şartları malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarını isteğe bağlı olarak devam ettirmek isteyen kişinin, öncelikle herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi olarak çalışıyor olmaması gerekir. Başka bir deyişle zorunlu sigortaya tabi olarak çalışan bir sigortalının isteğe bağlı sigortalılıktan yararlanması mümkün değildir. Bu itibarla, kanunlar veya kanunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulmuş bulunan sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi işlerde çalışmakta olmaları sebebiyle zorunlu sigortalılıkları devam eden kişilerin isteğe bağlı sigortaya devam etmelerine imkan yoktur. Bu kişilerin isteğe bağlı sigortadan yararlanabilmeleri için, zorunlu sigortalılıklarının sona ermiş olması gerekmektedir.