Hammaddelerin işlenmesiyle ortaya çıkan ihtiyaç fazlası üretim mal değişimini, bir başka deyimle ticaret ve pazarlama faaliyetlerini oluşturur. Ticarette ihtiyaç fazlası ürünlerin satılması ve ihtiyaç duyulan ürünlerin alınması için pazarlanmaya ihtiyaç vardır.
Ticaret, ticari özelliklere uygun bir yerleşme tipi ortaya çıkarır. Geçimini bu ekonomik faaliyette sağlayan insanlar, ticari faaliyetlerin öne çıktığı bir yerleşim birimi oluştururlar. Mesela balık avcılığı yapanlar, kıyılarda balıkçı barınaklarını oluşturur.
Bağ ve bahçe işleriyle uğraşanlar bağ ve bahçe evlerinde geçici olarak oturdukları gibi, sanayi bölgeleri çevrelerinde daimi yerleşik mahalleler meydana gelmektedir. Şehirler, ticari fonksiyonun canlı olduğu yerleşme merkezleridir.
Çevrelerinde yaygın olarak gerçekleşen ekonomik faaliyetler sonucu üretilen ihtiyaç fazlası ürünlerin satışa sunulduğu pazarlar, çarşılar ve alış-veriş merkezleri vardır. Kuruluş ve gelişiminde büyük ölçüde ticari faaliyetlerin etkili olduğu şehir yerleşmelerinin sayısı az değildir.
ULAŞIM
İlkçağlardan günümüze kadar yerleşme birimlerinin kurulup gelişmesine sebep olan en belirgin faktörlerden biri elverişli ulaşım şebekeleri olmuştur.
İnsanların, mal ve hizmetlerin kısa ve uzun mesafelerde mekân değişiminin hareket güzergâhları olan ulaşım şebekesinin sıklaşıp genişlemesi, yol boyu yerleşmelerini ortaya çıkararak yerleşmelerin yol kenarlarına toplanmasına sebep olmuştur (Emiroğlu, 1970, 61).
Yerleşmelerin pek çoğu son zamanlarda daha da gelişen ulaşım şebekelerine bağlı olarak kurulmuş, gelişmiş veya yer değiştirmiştir.
Kara, deniz ve hava ulaşımının canlandığı yeni mekânlar nüfus ve yerleşmeler bakımından kısa sürede yoğunluk kazanırken, eski ulaşım ağlarının mekân değiştirerek önemini kaybettiği güzergâhlarda kurulmuş yerleşmeler hızla sönükleşmiş yer yer tamamen ortadan kalkmıştır.
TURİZM
Son yıllarda ülke ekonomilerinde önemli bir yer tutmaya başlayan turizm faaliyetleri yerleşmelerin kuruluş ve gelişmesinde etkili olmaya başlamıştır. Yoğun turist akımına sahne olan yerleşmelerde ulaşım, iletişimi, ticaret ve bankacılık gibi sektörlerin gelişmesiyle canlı turizm merkezleri ortaya çıkar.
Türkiye’de daha yaygın olan GDK (güneş-deniz-kum) turizminin canlı olduğu sahillerde, kuruluşlarında ve gelişmelerinde turizm aktivitelerinin etkili olduğu pek çok yerleşme vardır. Turizm mevsiminin canlı olduğu yaz döneminde nüfusları birkaç kat artan bu yerleşmelerde ekonomik faaliyetlerde büyük ölçüde turizmin damgası görülür.
Dünyada geçimini büyük oranda turizm faaliyetleriyle sağlayan yerleşmeler olduğu gibi Türkiye’de de ekonomisinin büyük oranda turizme dayandığı yerleşmeler vardır.
Bu yerleşmelere Üçağız (Demre-Antalya) ve Harran (Şanlıurfa) gibi birer küçük köy yerleşmesi; Antalya, Marmaris, Bodrum, Çeşme, Kuşadası, Didim, Fethiye, Alanya, Manavgat, Kemer, Finike, Ayvalık, Edremit, Şanlıurfa gibi büyük şehir, şehir ve kasabalar örnek olarak verilebilir.
